మా ఊరి దసరా

Written by Narsimha Reddy



September 29, 2022



అమ్మకూ బిడ్డకూ… పేగుబంధం.
సొంత ఊరికీ .. మనకూ… జ్ఞాపకాల గంధం
అది ఇగిరిపోని( ఇంకిపోని) గంధం.
కంటితడి తగిలితే చాలు,
మనసును పన్నీటి సంద్రంలో జలకాలాడించే గంధం.

అది దసరా. మా ఊరి దసరా. అచ్చంగా మా దసరా.

అమ్మ ఎవరికైనా అమ్మే.
సొంతూరు మీకైనా నాకైన ఒకటే. ఎప్పటికప్పుడు ఏవో అవాంతరాలు ఎదురైనా… చాలా కాలం తర్వాత కాలం కలిసివచ్చి ఊరి బాట పట్టాం నేనూ, మా తమ్ముళ్లూ.
ఈ గాలి, ఈ నేల , ఈ ఊరు , సెలయేరుా, … మముగన్న మా వాళ్ళు, మా కళ్ళ లోగిళ్ళు…

ఉఫ్!
ఎంత అందమైన భావన. కళ్లాలు విప్పుకున్న గుర్రాల మీద , రెక్కలు తెరుచుకున్న ఊహల పైన వడివడిగా వెడుతున్నాం…
ఎందుకంత తొందర అంటారా…!!!!

అది దసరా, మా ఊరి దసరా … అచ్చంగా మా దసరా…..
దసరా కేవలం పండుగ కాదు ..
అది ఎన్నో అనుభూతుల్ని బ్రతికి ఉన్నంత వరకు జ్ఞాపకాలుగా అందించే మరపు రాని విశేషాల ఖజానా…
మా చిన్న తనంలో..ఆ రోజు కోసం ఎదురు చూసేవాళ్ళం. వారం రోజుల ముందే మా “కానిగి”(ప్రైవేట్) స్కూల్ టీచరు “అయ్యోరు పంతులు” వెదురు బద్దలతో బాణాలను తయారు చేసి, వాటికి రంగు రంగుల కాగితాలు అతికించి, పొడవాటి బాణాలకు అడివిలో తిరిగి పట్టు పురుగుల కాయల్ని తెచ్చి, కోసి వాటిని తగిలించి సిద్ధం చేసి, ఆయన నిష్ఠగా ఒక విశ్వామిత్రులుగా, ద్రోణాచార్యులుగా మారి మమ్మల్ని, రామ పరివారంలా, కురుపాండవ శిభిరంలా మార్చి ..
“అయ్యవారికి చాలు ఐదు వరహాలు..
పిల్లవాళ్లకి చాలు పప్పు బెల్లాలు” అనే పాటలు నేర్పించి ఇల్లిల్లు తిప్పేవారు, ప్రతి ఇంట్లో పిల్లలకు ఏవో తిను బండారాలు పెట్టేది.

మా స్కూలు ఉదయం 6 గంటల నుండి సాయంత్రం 6 గంటల వరకు ఉండేది.
ఉదయం వెళ్ళగానే అందరం చేతులు కట్టుకుని నిలబడి నిన్నటి లెక్కల ఎక్కాలను, పద్యాలను, ఒకరి తరువాత ఒకరు చదువుతుంటే వెనకాల అందరూ కోరస్ గా చెప్పేవాళ్ళు. మా లెక్కల ఎక్కాలు తెలుగు లో 1 వ ఎక్కం నుండి 100 వ ఎక్కం వరకు ఉండేది. అవి నేర్చుకుంటే క్యాల్కులేటర్ అవసరం లేదు. వాటికి ప్రతి పది ఎక్కాలకు ఒక పేరుండేది. పావులు, అడ్దెలు, పోనెలు, దీడీలు అని పేర్లు ఉండేవి. “దీడీలు” నేర్చిన వాళ్ళను ఊరంతా చాలా గొప్పగా, గౌరవంగా చూసేవారు. అలాంటి క్రమశిక్షణ కలిగిన (టీచర్) గురువు దగ్గర మేము నీతి శతకాలు(సుమతి శతకం, వేమన శతకం, నరసింహ శతకం, భాస్కర శతకం) అన్నీ నేర్చుకున్నాం.

ఊరిలో వారందరూ తరతమ భేదాలు లేకుండా కొత్త బట్టలు కుట్టించుకునే పండుగ ఈ దసరా.కేవలం ఈ పండుగకి మాత్రమే ఊర్లోని బట్టలు కుట్టే “మేర” కులస్తులు, కొంతమంది “తురకలు” (ముస్లింలు) ఇండ్ల దగ్గర సందడే సందడి, వారు రాత్రి పగలు శ్రమించి ఊరందరికీ సరిపడే బట్టలు కుట్టేవారు. మా ఇంట్లో అందరి బట్టలకి, ఉదయం 11 గంటలకి శమీ వృక్షపు కొమ్మలతో సహా మా బట్టలను ఒక పీఠం పై పెట్టి పూజ చేసి సాయంకాలం “జంబి” కి వెళ్ళేటప్పుడు కట్టుకునే వాళ్ళం, అలా దసరాకి మేమందరం సిద్ధమయ్యేది.

పిల్లలందరం అలా కొత్త బట్టలు కట్టుకుని బజార్లు తిరుగుతూ… ఈ సంవత్సరం ఎవరు కట్టుకున్న బట్టలు బాగున్నాయోనని, “వాడిది బాగుందంటే … వీడిది బాగున్దంటూ ..” “మార్కులు” వేసుకునేవాళ్ళం. ఆ బట్టలు ఎవరు కుట్టారో తెలుసుకుని, వచ్చే సంవత్సరం మా బట్టలు కుట్టడానికి ఆ “దర్జీ” (టైలర్) దగ్గరకి వెళ్ళేవాళ్ళం.

ఇక ఆ రోజు సాయంత్రం అవుతుందంటే ఉత్సాహం పెరిగి పోయేది. పొలాలకు పనులపై వెళ్ళినవారు, పశువులకు గడ్డిని కోయడానికి వెళ్ళినవారు, గోజలు (పశువులు) మేపడానికి వెళ్ళినవారు, కలుపులు తీయడానికి వెళ్ళినవారు ఒకరేమిటి అందరూ సాయంత్రం ” డప్పుల” శబ్ధం కాగానే పరుగు పరుగున, తమ తమ ఇండ్లకు చేరి, కాల్చేతులు కడుక్కుని కొత్త బట్టలు వేసుకుని, కొందరు అత్తరు పన్నీర్లు చల్లుకుని, చిన్న చిన్న ఆడపిల్లలు పట్టు లంగాలు వేసుకుని, పడుచు పిల్లలు లంగా ఓణీలు వేసుకుని వారి వారి ఇండ్ల ముందర నిలబడి అందరినీ పలకరించేవారు. వారు వారు కట్టుకున్న దుస్తుల్ని ఒయ్యారాలు పోతూ ప్రదర్శించేవారు. అయితే దసరా ” జంబీకి” ఎక్కువ మట్టుకు మగ పిల్లలు , మగవారు, పెద్దవారు మాత్రమే వెళ్ళేవారు, ఆడవాళ్ళు వచ్చేవారు కాదు.

అమ్మ ఎవరికయినా అమ్మే. సొంతూరు మీకయినా నాకయినా ఒకటే. ఎప్పటికప్పుడు ఏవో
అవాంతరాలు ఎదురయినా….చాలా కాలం తర్వాత కాలం కలిసివచ్చి ఊరి బాట పట్టాం నేనూ, మా తమ్ముళ్లు.(నా)

జనమంతా “హనుమాoడ్ల ” కాడ (In front of Hanuman temple)
గుమి గూడినంక ఊరిపెద్ద మనుషులు, పని పాటల వాళ్లు ( వీళ్ళంతా కులపరంగ వారు వారు చేసే పనులు వల్ల వచ్చిన వృత్తి పరంపర) కలిసి ఊరేగింపు గా, మా ఇంటికి వచ్చేవారు. అప్పటికే మా ఇంట్లో సిద్ధం చేసి ఉంచిన “జెండా బట్ట”ను నియమ నిష్టలతో ఊరేగింపుగా గ్రామ దొడ్డి పైకి చేర్చి, ఒక పెద్ద జెండా కర్రకు కట్టి “విజయ పతాక” గా ఎగురు వేసేవారు. ఆ జెండా బట్టను ఒక చేనేత కార్మికుడు నేసి ఇచ్చేవారు..మరొక దర్జీ దాన్ని అందంగా కుట్టేవారు.

ఆ జెండాలో అర్ధ చంద్రుడు, చుక్కలు చక్కగా అమర్చేవారు, దానిని పలంచ గంగారాం (ఊరందరి కోసం పని చేసే కాందార్) మా ఇంటికి చేర్చి, దానిని బీర పూవులతో తీసిన “పసరు” లో అద్దేవారు. దానితో ఆ జెండా గుడ్డకు లేలేత పసుపు కాస్త ఆకు పచ్చ రంగు అబ్బేది. ఒక ” సుగంధం” అంటుకునేది. అలా ఆ జెండాను ఎగురవేసి, దొడ్డి మైసవ్వకు కొబ్బరి కాయలు కొట్టి, ఆ తరువాత ఊరి పెద్దకాపు ఇంటికి దప్పులు బాజాలతో వెళ్లి , వారింట్లో చేసిన నైవేద్యాలను తెచ్చి ఇక్కడ మైసమ్మ అమ్మవారికి సమర్పించేవారు.

ఆ తరువాత “బలి” కార్యక్రమం, ఇది అక్కడికి చేరిన అందరిలో పూనకం వచ్చినంత పనిజెసేది.ఆ రోజున కురుమలు ఒక గొర్రెను ఊరి మీదికి ఇచ్చేవారు.ఆ గొర్రెను బలికి సిద్ధం చేసి పసుపు కుంకుమలు, కంకణాలు కట్టి దాని నోట్లో “కల్లు ” పోసి, నిప్పుల పై గుగ్గిలము (సాంబ్రాణి) వేసి పొగబెట్టి, అమ్మ వారి ముందు పూజకట్టి నిలబెట్టేవారు. “జడితి” ఇస్తే గాని “బలి” ఇచ్చేవారు కాదు.

మొదట దానికి పెదకాపు ఆపై మా పెదనాన్న, లేదా నేను(మా నాన్న ఎందువల్లనో కార్యక్రమానికి వచ్చేవారు కాదు) అందుకని ఇంటికి పెద్దవాన్ని కనుక (చిన్న పిల్లవాడిని అయినా) ఆచారం ప్రకారం నాతో ఆ క్రతువు చేయించేవారు, ఆపై గ్రామ పెద్దలు ఇలా ఆ గొఱ్ఱె జడితి ఇచ్చేవరకు అందరి చేత మొక్కుపిచ్చి, పూజ కట్టేవారు. ఆ సందర్భంగా దాదాపు ఎనిమిది మంది డప్పులు, బాజాలు వాయించేవారు.

డప్పుల శబ్ధం అందరినీ “సిగము ఊగించేది”. బలి ఇచ్చేముందు డప్పుల చప్పుడును ” సిగం డప్పు” అనేవారు.ఆ శబ్దానికే బహుశా గొర్రె జడితి ఇచ్చేది. అప్పటికే సిద్ధంగా ఉంచిన “సిబ్బిలో” (ఒక గంప) దాన్ని పడుకోబెట్టి కాళ్ళు కట్టి, ఒక మొద్దు పై దాని తలను ఆనించి, పలంచ పెద్ద గంగారాం, మా అందరి అనుమతి తీసుకుని, అమ్మవారికి మొక్కి “ఒకే ఒక్కవేటు” తో దాని తలను నరికి మొండెంతో వేరు చేసేవారు. అది చిమ్మిన రక్తాన్ని అక్కడున్నవారందరు “తిలకం” గా ధరించే వారు.

( ఆ పిమ్మట ఇది ఎంత దారుణమైన, కిరాతకమైన పనో అని గుర్తించి 2012 నుండి మాని వేసి, గుమ్మడి కాయను “బలి” ఇస్తున్నారు.) ఇది ముగియగానే మళ్ళీ అందరూ ఊరేగింపుగా మా ఇంటికెళ్లి, అక్కడ మా అమ్మ సిద్ధం చేసిన “జంబి”, పూజా వస్తువులు, ” దఫ్త్రం” మరియు పెద్ద ” కరవాలం” (తల్వార్) లు తీసుకుని ఊరిబయట నాటి ఉంచిన “జంబి” వృక్షం దగ్గరికి ( ఒక జంబి చెట్టు కొమ్మని ఆ స్థలంలో తాత్కాలికంగా నాటేవారు) వెళ్ళేవాళ్ళం. ఊరు ఊరంతా ఉత్సాహంగా కదిలి వచ్చేవారు.

ఈ శమీ పూజను, మా పెదనాన్న విఠల్ రెడ్డి గారు ప్రధానంగా నిర్వహించేవారు. వారికి వీలుకానప్పుడు మా నాన్నగారు, అలా పరంపరగా కొన్ని సంవత్సరాలుగా నేను, (మేము ఊరు వదిలినంక మా నాన్న గారి శిష్యులు కారోబార్ గంగాధర్) నిర్వహించేవారు. ఇప్పుడది ఇందూరు – తిరుమల ఆలయంలో ప్రత్యక్షంగా నాటిన శమీ వృక్షానికి ఆలయ అర్చకులు నిర్వహిస్తున్నారు. పుజకాగానే ఆ కరవాలంతో ఒక కొమ్మని మా పెదనాన్న నరికే వారు. ఇక ఆపై అక్కడున్న బలిష్టులైన యువకులందరూ ఒకేసారి దానిపైబడి గుంజుకొని ఉరికే వారు. ఇక అక్కడి నుండి మా ఇంటి వరకు కొనసాగే ఊరేగింపును చూసి తీరవలసిందే. మండల బాలయ్య, మాల భూమయ్య, శివునాశిపల్లి కర్రన్న, బక్కన్న, ఎర్రన్న, బండి సాయిలు, నీరెడు పోశెట్టి, కాపోల్ల లక్ష్మణ్, చిన్నోళ్ల రాములు…. ఇలా వీళ్ళంతా అద్భుతంగా కట్టే తిప్పేవాళ్ళు. ప్రత్యేకంగా శివునాశి పల్లి , నడిపి బాలయ్య , పాల సాయన్న “తల్వారు ” తిప్పేవారు. కొన్ని సార్లు వీళ్లను ఉత్సహపరచడానికి మా నాన్న తిప్పినట్లు గుర్తు. అలా అందరూ “హనుమాండ్ల కాడికి చేరి” ఆంజనేయునికి, శివునికి, మొక్కి అక్కడ ” జంబి” ఆకును “బంగారంలా” ఇచ్చుకుంటూ అభినందించుకునేవారు. మెల్లగా దప్పుల బాజాల ఊరేగింపు మా ఇంటికి చేరేది. అందరూ ఇంట్లోకి వచ్చి అరుగులపై పరిచిన జంబుఖానా , చాపలపై కూర్చునేవారు.అందరికీ అమ్మ ఒక తీపి పదార్థం, కరి శక్కెర బిల్లలు, పోకలు అందించేది.

ఊరంతా మా పెద్దనాన్న, పెద్దమ్మ బాపాయిలు,మా అమ్మానాన్నలకు అలా బంగారం ఇచ్చి పుచ్చుకుని, అభినందించుకుని ఆనందంగా తమ తమ ఇళ్లకు తిరిగి వెళ్ళేవారు.ఎంత రాత్రి అయినా ఇంత సాంప్రదాయ బద్దంగా నిర్వహించుకునే వారు.
ఇప్పుడు ఏదీ…????!!!!!